karikatür
bir
kişinin bir şeyin ya da bir olayin tuhaf ve gülünç taraflarini meydana
koyacak şekilde yapilan resim. karikatürler, güdülen amaçlara göre,
şaka etmek, alay etmek ya da küçük düşürmek için yapilmiş olabilir.
kuvvetli bir anlatim kudretini gerektirdiği için ince ve önemli bir
sanat şubesidir. edebiyattaki mizah ve yerginin resimdeki şeklidir.
bugünkü
anlamiyla karikatürün meydana gelişi rönesans devrine rastlar bizde
xiv. yüzyilda başlayan karagöz oyunu bir çeşit karikatürdür. fakat
karikatürlerin bulunduğu mizah dergileri ancak xix. yüzyilin sonlarina
doğru çikmağa başlamiştir. son yillarda da karikatür sanati bizde,
dünya ölçüsünde bir gelişme kazanmiştir.
Detay:
Karikatür,
herhangi bir insanın, fikrin veya bir olayın resimlendirilerek gülünç
şekilde anlatılması. Bir insanın veya bir olayın ayrıntılarına
girmeksizin, kısa, düşündürücü ve özlü bir fikir vermek veya genellikle
güldürmek için bazı özelliklerinin göze çarpıcı bir şekilde
resimlendirilmesi. Karikatür, bir resim sanatıdır. Bu resimleri
çizenlere karikatürcü veya karikatürist denir.
Karikatür,
özelliği itibarıyla tanınan, bilinen orijinalinden farklıdır.
Karikatür, konu olan bir kişinin veya bir olayın dikkati çekici
özelliklerini ortaya koyar. Çoğu zaman kişinin bazı özelliklerinin
abartılmasını konu eden karikatür, o kişiyi hicvetmek, küçültmek ve
onunla alay etmek vasıtası olarak da kullanılmaktadır. Alay etmek,
insanların birbirlerini hafife alması, rencide etmesi, onu küçük ve
gülünç duruma düşürmesi demektir. Bu hususta Avrupalı filozof Bergson
İnsanlar, yalnız insanları veya insanlarla ilgili olayları
gülünçleştirmeyi düşünmüşlerdir. demiştir.
Çok eski devirlerden
beri karikatürün yapıldığı bilinmektedir. Pompei ve Herculanın
kazılarında, duvar ve vazolarda çeşitli karikatür örneklerine
rastlanmıştır. Esas karikatür sanatı, Rönesans devrinde başlamıştır.
Fakat Champfleury, eskiden yapılan resimleri karikatürden
saymamaktadır. Resme konu olan kişilerin özellikleri aydınlatılmadığı
için karikatür sayılmaz. Bunlara bürlesk denir.
Taş, tuğla, vazo
ve duvar gibi yerlere yapılan karikatür, baskı makinesi bulunup da
kitaplar ve gazeteler yayınlanmaya başlayınca daha da gelişti.
18.
yüzyılda yaşamış İspanyol ressamı Goya, siyasi karikatürleriyle ün
yaptı. Aynı çağda yaşamış İngiliz ressamı William Hogarth'da
eserlerinde bu özelliğe çok yer verdi.
Gazeteciliğe karikatürü
ilk defa Fransız ressamı Charles Philipon getirdi. Hatta 1831'de
Paris'te La Caricature Gazetesini kurdu. Ondan sonra İngilizler ve
Almanlar da karikatürü gazetecilikte kullanmaya başladı. İngiltere'deki
ünlü siyasi mizah dergisi Punch bu çığırın kısa zamanda gelişmesine yol
açtı.
Karikatür, kendine özgü sadeliği ve didaktik (öğretici)
tarafı sebebiyle herkes tarafından benimsendi. Karikatürde insanları
veya tipleri hicivli olarak canlandırma şekli ilk olarak 16. yüzyılda
olmuştur. Mesela, Agostino Carracci ve Giovanni Bernini tarafından ele
alınmıştır. 16. yüzyılın tanınmış karikatürlerinden birisi, küçük bir
el arabasında midesini taşıyan ve bir yandan da kusan bir oburu tasvir
eden Alman karikatürüdür.
Siyasi konuları gaye edinen
karikatürler, 18. yüzyılda çoğaldı. Luterciliğin ortaya çıkışı
İngiltere'de Hannover Hanedanıyla Jakobitler arasında meydana gelen
olayları anlatan çizgiler önemli siyasi karikatürler arasında
sayılmaktadır. Son zamanlarda milletlerarası karikatürcüler arasında
Fransa'da Sempe,Ronald Searle, Guérin ve Effel; İngiltere'de Sir David
Low; Almanya'da da P. Simmel bilinmektedir. Şair ve edipliklerinin
yanında Victor Hugo ile Alfred de Musset birer karikatürcüydüler.
Türkiye'de
ilk karikatür; Teodor Kasap'ın 1870'te çıkardığı Diyojen Dergisi'nde
görüldü. Bilinen ilk Türk karikatürcüsü Ali Fuat Bey'dir.Sultan
Abdülhamit döneminde kesintiye uğrayan mizah dergiciliğinde İkinci
Meşrutiyet'in ilanıyla birlikte bir patlama olur.Bu dönemin en önemli
karikatürcüsü Cem'dir. Damgasını vurduğu Kalem ve çıkardığı Cem
dergilerinde batı anlayışına uygun olarak Osmanlı Devletini ve
idarecilerini hicvetmiştir.Bu dönemde birbiri ardına çıkan Karagöz,
Geveze, Dalkavuk, Davul gibi dergilerde siyasi karikatürün ilk
örnekleri verilmiştir. Kurtuluş Savaşı'na karşı Aydede'de Rıfkı ve
Kurtuluş Savaşı yanlısı Güleryüz'de Sedat Simavi de dönemin önemli
imzalarıdır. Cumhuriyet döneminin karikatürcü simgeleri olarak Cemal
Nadir ve Ramiz Gökçe'yi görürüz. Bu iki karikatürcü, çizdikleri sosyal
ağırlıklı karikatürlerle Türkiye'de bu sanatın geniş kitleler
tarafından benimsenip sevilmesini sağlamışlardır.Aynı dönemin çizerleri
olarak Münif Fehim, Sedat Nuri, Şevki Çankaya, Necmi Rıza Ayça, Orhan
Ural, Sururi Gümen, Salih Erimez,İhap Hulusi adları da anılmaya
değerdir... 1940'ların sonlarına doğru çıkmaya başlayan Marko Paşa
dergisinde Mim Uykusuz toplumcu gerçekçi karikatürün başyapıtlarını
vermiştir. Aynı dönemde Ratip Tahir de CHP çizgisinde kalem oynatarak
politik karikatürlerin başarılı örnekleriyle okuyucuyu buluşturmuştur.
Daha sonraki döneme damgasını vuran 1950 kuşağı karikatürcüleri ise
batıdaki değişime paralel olarak karikatürde kara mizaha kayan ve
yazısız olmaya özen gösteren bir anlayışla eserler verdiler...Eflatun
Nuri,Semih Balcıoğlu, Turhan Selçuk, Nehar Tüblek, Ferruh Doğan,Ali
Ulvi, Güngör Kabakçıoğlu, Tonguç Yaşar, Yalçın Çetin, Altan
Erbulak,Bedri Koraman, Mıstık, Cafer Zorlu gibi karikatürcüler bu
dönemde ve daha sonra önemli yapıtlara imzalarını atmışlardır. Aynı
karikatürcü kuşağının en genç üyesi Oğuz Aral, 1972'de yayınlamaya
başladığı Gırgır dergisiyle, 1960'lar boyunca düşüş gösteren mizah
dergiciliğine büyük bir ivme kazandırmış ve 1970'lerin sonunda 300 bin,
80'lerde 500 binin üzeri tirajları yakalamıştır.Hayatın her alanını
kucaklamaya çalışan Gırgır karikatürcüleri arasında İlban Ertem, Nuri
Kurtcebe, İrfan Sayar, Hasan Kaçan, Behiç Pek, Latif Demirci, Necdet
Şen, Engin Ergönültaş, Mehmet Çağçağ, Tuncay Akgün,Ergün Gündüz, Zafer
Temoçin,Birol Bayram, Metin Üstündağ sayılabilir.Aynı dönemde Tan
Oral,Sami Caner, Atilla Kanbir, Emre Senan, Kemal Gökhan, Behiç Ak ,
Musa Kart, Salih Memecan gibi karikatürcüler de daha farklı tarzlarda
gazete ve sergi karikatürleri çizmişlerdir...90'lı yılların sonlarına
doğru yeni karikatür anlayışları filizlenmeye başlamış ve undergraund
tarzda yaklaşımlar öne çıkmaya başlamıştır.Bu son dönemin önde gelen
adları arasında Selçuk Erdem, Erdil Yaşaroğlu, Bahadır Baruter, Bülent
Üstün sayılabilir...
Bugüne kadar bulunmuş ilk resimler, mağara
duvarlarına çizilmiş hayvan resimleri, av sahneleri ve gene mağara
duvarlarına basılmış el izleridir. Bunlar, insanoğlunun soyut düşünme
yeteneğini bu dönemlerde bile geliştirmiş olduğunu ispatladıkları için
ayrıca değer taşırlar.Teknoloji geliştikçe resim yapmakta kullanılan
malzemeler de gelişmiş, bitki yağlarıyla elde edilen ve öylece
kullanılan pigmentlerin yerini sentetik pigmentlerle yapılmış, sağlığa
daha az zararlı, daha kalıcı, kullanımı daha kolay boyalar almıştır.
Tarih boyunca duvarlara, taşa, tahtaya, deriye, metallere, kumaşlara,
kanvasa, kağıda (ve çeşitlerine), cama, sentetik malzemelere resim
yapılmıştır.
İçerik açısından bilinen ilk resim örneklerinin
kötü ruhları uzak tutmak, bereket getirmek gibi dini inançlarla
yapılmış oldukları tahmin edilir. Mısır, Çin ve Hindistan'da M.Ö.
yapılmış resimler, gündelik hayatı betimlerler, hikayeler anlatırlar ve
kılavuz nitelikleri taşırlar.
Batı resmi, milattan sonra dini
konuları sembolik bir şekilde resmetmeye odaklanmıştır ancak figürler
hareketsiz, kompozisyonlar ise kuralcıdır. Rönesanstan sonra dini
konuların dışına çıkılmaya başlanmış, ressamlar eserlerine vermek
istedikleri anlamlara göre nüanslar katmaya başlamışlardır. Rönesans
ile canlanan ve doğayı inceleyerek, detaylı şekilde, olduğu gibi
resmetme arzusu perspektif tekniğinin geliştirilmesine yol açmıştır.
Leonardo da Vinci'nin anatomi analizleri eşsizdir.
İslam dini,
Allah yaratılarını taklit etmeyi insanoğluna yasakladığı için İslami
resimler 18. Yüzyılın ortalarına kadar, daha çok soyut desenler ve
yazının şekillendirilmesi Hat sanatı, Ebru ve minyatür ile sınırlı
kalmıştır.
1860-1869 döneminde, Paris’te Gerome’un öğrencisi
olan Osman Hamdi Bey, ülkesine döndükten sonra gerçekleştirdiği
yapıtlar ve Sanayii Nefise Mektebi'ni kurmasıyla birlikte, resim sanatı
Doğu toplumlarında yaygınlaşmaya başlamıştır. Günümüzde, dünya resim
tarihinin önemli bir parçası olarak kabul edilen pek çok Türk ressam
bulunmaktadır.
1880'lerde, kimine göre Tonalizm, kimine göre
Sembolizm akımlarıyla başlayan modern resim, konusunu avam insanda,
onun gündelik yaşamında, psikolojisinde bulur. Kompozisyon, ışık, renk,
çizgi, perspektif konularında konmus kurallari yıkma, özgürleşme arzusu
öne çıkar.
Cuma Mart 06, 2009 11:14 am