MONDROS'TAN CUMHURİYETE(1918 - 1923)
Milli Mücadele ve Cumhuriyetin başlarında Bolu'yu temsil eden
milletvekilleri, gerçekten zor bir dönemde büyük imtihan vermişlerdir.
Bolu'daki parlamenter hayat, ilk anayasanın yürürlüğe girmesi ile
başlamıştı. II. Sultan Abdülhamid ve V. Mehmed Reşad dönemlerinde,
Kastamonu; Müstakil Mutasarrıflık sonrası da Bolu grubunu teşkil
etmişlerdir.
Milli Mücadele başlarında ise meclis mevcut olmadığı için Bolu'nun
milletvekili yoktu. Fakat, Amasya'da, Mustafa Kemal Paşa - Salih Paşa
görüşmelerinde, Meclis için seçimlerin yapılması ve Meclis'in açılması
kararlaştırılmıştı. Bu nedenle, Ali Rıza Paşa Hükümeti Dahiliye
Nezareti kanalı ile Vilayet ve Mutasarrıflıklar'a gönderdiği emirde,
meb'us seçimlerinin yapılmasını istemişti.
İstanbul'daki Meclis-i Meb'usan-ı Osmani için Bolu'da da genel gözetim
altında seçimler yapıldı (Aralık 1919). Ocak 1920'de adı geçen meclis
de Bolu'yu temsil eden meb'uslar Tunalı Hilmi, Müfti Ahmed Tayyar,
Nuhzade Mehmed Vasfi ve Yaver Cevad Abbas Bey'di. Tunalı Hilmi,
inkılapçı görüşleri savunan ve İttihad ve Terakki döneminde, Karadeniz
Ereğlisi kaymakamlığı yapmış kimse idi. Bolu'nun köklü ailelerinden
"müfti" diye tanınan Ahmed Tayyar (Çulha), Milli Mücadeleye kalben
inanmış, kongrelerin vatanın kurtuluşunda rol oynayacağı etkinliği
önceden görebilmiş şahsiyetti. Mehmed Vasfi Bey, Bolulu
Nuhzadelerdendi. Cevad Abbas Bey ise M. Kemal Paşa'nın çevresinden
subaydı. "Yaver" olarak şöhret kazanmıştı.
Bilindiği üzere, Meclis-i Meb'usan-ı Osmani'nin uzun olmadı.
İngilizler, İstanbul'u Mart 1920'de işgal ettiler. Bazı parlamenterler
de çeşitli nedenlerle göz altına alınmaya başlandı. Bir kısmı da
Malta'ya sürüldüler. Mustafa Kemal Paşa, İngilizlerin tutumunu önceleri
sezdiği için rapor almış ve İstanbul'a gitmemişti. Başkent'deki elim
durumu öğrendikten sonra, vilayet ve mutasarrıflıklara telgraf
gönderdi. Yeni seçimlerin gerekliliğini vurguladı.
Ankara'daki yeni meclisin adı Meclis-i Kebir-i Milli olacaktı. Ancak bu
isim Türkçeleştirilerek, Büyük Millet Meclisi adını aldı. Bolu
seçimlerinde, Nuhzade ile Ahmed Tayyar Bey yer almadılar. Yeni listede
göze çarpan isimler; Abdullah Sabri, Abdülvahhab, Fuad, Mehmed Cevad,
Mehmed Şükrü, Tunalı Hilmi, Nuri ve Yusuf İzzed Paşa idi. Abdülvahhab
Bey, Ankara'ya gitmedi. Az sonra meydana gelen Ankara karşıtı grubun
liderliğini yaptı. Yusuf İzzed Paşa, onun yerine Bolu milletvekili
olarak seçildi. Ancak o da, Yunan Cephesinde iken vefat etti.
BMM, 23 Nisan 1920'de törenle açıldı. Bolu ve kazalarınca tebrik
edildi. Dr. Fuad ve Derdli Gazetesi sahibi Şükrü Beyler Hüsrev Bey
Hey'et-i Nasihasında oldukları için Meclis açılışında bulunamadılar.
Tunalı Hilmi Bey ise İstanbul'dan Ankara'ya ulaşamamıştı. Bu durumda,
Devrekli Abdullah Bey ile Düzceli Nuri (Aksu) BMM'nin kutsal çatısı
altında olabilmenin zevkini yaşamışlardır.
BMM'nin II. Dönemi 1923 - 1927 tarihlerini içermektedir. Yeni dönem
için Bolu, BMM'de beş milletvekili tarafından temsil edildi. Bu
milletvekilleri Cumhuriyetin de ilk siyasi temsilcileridir. Bunlar:
Falih Rıfkı (Atay), Emin Cemal (Suda), M. Cevad Abbas (Gürer), Mehmed
Vasfi (Nuhoğlu), Şükrü (Gülez) dir.
Tunalı Hilmi Bey, Zonguldak Milletvekilliğini tercih ettiği için Bolu listesinde görülmemektedir.
Mutarekeden Cumhuriyete, oldukça güç şartlar altında görev de bulunan
mutasarrıf ve vekilleri: Ali Haydar (Yuluğ), Osman Nuri, Nazım Bey,
Halil Bey (Türkmen) ve Fahreddin Bey'dir. Nazım Bey vekil olup, asker
kökenlidirler.
Perş. Nis. 16, 2009 12:41 pm
