Trabzon
Trabzon Tarihçe Kent merkezi kuzeyde denizden, güneyde Boztepe'nin
üzerine kadar düzgün olmayan teraslar halinde yükselir. Değirmendere,
Kuzgundere (ya da Tabakhane) ve Zağnos dereleri yerleşimi güneyden
kuzeye derin boğazlarla bölmüştür. Tabakhane ve Zağnos dereleri
arasında kalan ve düzgün olmayan yüksek bir masa formundaki alan
üzerinde, kentin bilinen eneski yerleşim kalıntıları tespit edilmiştir.
İşte bu nedenle Trabzon adının eski Grekçe masa ya da trapez/yamuk
biçimi karşılığı olarak "trapezos" kelimesinden geldiği görüşü ağırlık
kazanmaktadır. Trabzon adına, Trapezos olarak ilk kez, Yunanlı komutan
Kesnophon tarafından kaleme alınan, M.Ö. 4. Yüzyılda geçen olayların
anlatıldığı "Anabasis" adlı antik kaynakta rastlanmaktadır.
İyon kökenli Miletoslular Batı Anadolu'dan sonra M.Ö. 7. Yüzyılda
Karadeniz'e de gelerek kıyılarda koloni kentleri kurmuşlardır. Trabzon
da, merkezi Sinop olan bu kolonilerin arasında sayılmaktadır ve birçok
araştırmacı, kentin ilk kuruluşu olarak bu dönemi göstermektedir. Oysa
Kolkhlar, Driller, Makronlar gibi yerli kavimler Trabzon civarında çok
daha önceden beri yaşamaktaydılar.
Aynı yüzyılda Karadeniz Bölgesi Kafkasya'dan gelen Kimmerler ve onların
ardından İskitlerin akınlarına uğramıştır. Ancak bu akımların
kolonilerin kuruluşundan önce mi yoksa sonra mı olduğu konusu
tartışmalıdır. M.Ö. 6. Yüzyılda ise Trabzon Perslerin egemenliğine
girerek, Pont Kapadokyası adı verilen satraplık içinde kalmıştır.
Makedonya Kralı Büyük İskender M.Ö. 334 yılında tüm Anadolu'da Pers hakimiyetine son vermiştir.
İskender'in ani ölümünden sonra oluşan karışıklık sırasında Pont
satrabı II. Ariantes'in oğlu Mithridates, yerli halkın desteğiyle
Karadeniz'de Pontus Devletini kurmuştur. Trabzon, M.Ö. 280 yılında
merkezi Amasya olan Pontus devletinin sınırları içinde kalmıştır.
M.Ö. I. Yüzyılda batıda güçlenen Romalılar Anadolu'yu da işgal etmeye
başlamışlardır. Roma kralı Pompeius'un Pontus Kralı V. Mithridates'i
Kelkit vadisinde bozguna uğratması üzerine Pontus Krallığı dağılmıştır.
Böylece Trabzon , M.Ö. 66 yılında Roma yönetimine girmiştir. Roma'da
Avgustus'la birlikte M.Ö. 27 yılındanitibaren imparatorluk dönemi
başlamıştır. Avgustus'un idari düzenlemesi sonucu Trabzon, Pontus
Polemoniacus adı verilen vasallık içinde yer almış, İmparator Tiberius
zamanında (M.S. 14-37), diğer bir idare bölüm olan Kapadokya Eyaleti
sınırları içinde kalmıştır. İmparator Nero döneminde ise (54-68)
serbest kent olma ayrıcalığına kavuşturulmuştur. Trabzon bu dönemde
"ünlü" ve "zengin" kent tanımlamasıyla tarihçilerin kitaplarında yer
alır. Roma İmparatorluğunun doğu sınırının savunmasına önem veren
Vespasian zamanında (69-79) Trabzon, Kapadokya -Galatya Eyaletine dahil
edilmiştir.
Ünlü Roma İmparatoru Hadrian Döneminde (117-138) tüm imparatorlukta
olduğu gibi Trabzon'da da önemli imar etkinliklerinde bulunulmuş,
birçok dini ve askeri binalar ile yollar, su kemerleri ve yakın zamana
kadar kalıntıları görülebilen yapay bir liman inşa edilmiştir
Hadrian'dan sonra Trabzon'un parlak dönemi sona ermiş, 244 yılında para
basma yetkisi elinden alınmıştır. Roma Döneminde basılan Trabzon
sikkelerinin ön yüzlerindeRoma İmparatorlarının büstü olmakla birlikte,
arka yüzlerinde Pontus Krallığı döneminden beri süregelen kendi
mitolojik figürlerine yer verilmiş ve Grekçe yazı kullanılmıştır.
Trabzon, 276 yılında tüm Doğu Karadeniz Bölgesine akınlar yapan
Gotların saldırısına uğramış, bu saldırıda tüm kent yakılıp
yıkılmıştır. Roma İmparatorluğunun son dönemlerinde 4. Yüzyılın başında
Diocletian Maximian, Constantinius ve Galerius'tan oluşan dörtlü idare
zamanında Trabzon'da yeniden bir takım imar etkinliklerinde
bulunulduğunu Trabzon Müzesindeki Latince bir kitabeden anlıyoruz.
Roma İmparatorluğu 395 yılında ikiye ayrılınca Trabzon, merkezi
İstanbul olan Doğu Roma / Bizans İmparatorluğunun sınırları içinde
kalmıştır. Bizans İmparatoru Justinianus (527-564) Trabzon'da kent
surlarını restore ettirerek yeni bir imar etkinliğini başlatmıştır.
Heraclius zamanında (610-641) imparatorluk askeri bölgelere ayrılmaya
başlanmış, Trabzon, Teophilos zamanında (829-842) kurulan Khaldia
Temasının merkezi olmuştur.
Müslüman Araplar 8. Yüzyılın başlarından itibaren Anadolu'ya
düzenledikleri baskınlarda Doğu Karadeniz ve Trabzon'a gelmişlerdir.
Bizans İmparatorluğunun 1204 de IV. Haçlı seferleriyle gelen Latinlerin
eline geçmesi üzerine, imparator I. Andronikos Komnenos'un İstanbul'dan
kaçan torunları Alexios ve David, Gürcü Kraliçesi Tamara'nın da
yardımıyla Trabzon'da 1204 yılında bağımsız olarak Komnenos Krallığını
kurmuşlardır. Anadolu Selçukluları ile evlilik bağı oluşturarak ve
vergi ödeyerek siyasi varlıklarını sürdürebilen Komnenos Krallığı, I.
Manuel Komnenos zamanında (1238-1265) en parlak dönemini yaşamıştır.
Gümüşhane'deki gümüş madenlerinin etkisiyle de ekonomik olarak güçlenen
Manuel I'in sikkeleri üzerinde "en mutlu" ünvanı yer almaktadır.
I. Bayezid'in 1398 de Samsun yöresini almasından sonra Trabzon Komnenos
Krallığı Osmanlı Devletine yıllık vergi ödemek zorunda bırakılmıştır.
David Komnenos, iktidarı döneminde (1458-1461) vergi ödemeyi
durdurarak, önceden ödediklerini de Akkoyunlu Devleti Sultanı Uzun
Hasan aracılığıyla geri istemiş, Osmanlılara karşı Avrupa'daki büyük
devletlere ittifak önerisinde bulunmuştur. Bunun üzerine Fatih Sultan
Mehmet'in öncülüğündeki Osmanlı Kuvvetleri Bölgeyi kuşatarak, 1461
yılında Trabzon'u ele geçirmiş ve Komnenosların egemenliğine son
vermiştir.
Trabzon, Osmanlı Döneminde önce eyalet ve sancak olarak şehzade ve
mutasarrıflar tarafından idare edilmiştir. İlk sancak beyi Hızır
Bey'dir. 1470 yılında sancak beyliği küçük yaşta Şehzade Abdullah'a
verilmiş; Abdullah, annesi Şirin Hatunla birlikte 1479 yılına kadar
Trabzon'da yaşamıştır. Yavuz Sultan Selim de şehzadeliği sırasında
(1491-1512) Trabzon'da Sancak Beyi olarak bulunmuş, sonradan Kanuni
ünvanı alacak olan oğlu Sultan Süleyman burada doğmuştur.
Trabzon 16. yüzyılda, merkezi Batum olan Lazistan Sancağı ile
birleştirilerek eyalete dönüştürülmüş ve bu yeni idari birimin merkezi
olmuştur. 1867 yılında Trabzon'da büyük bir yangın çıkmış, bir çok kamu
binası da bu sırada yanmış ve kent daha sonra yeniden düzenlenmiştir.
1868 yılında vilayet olmuş, merkez sancağı dışında Lazistan, Gümüşhane,
Canik Sancakları da buraya bağlanmıştır.
Birinci Dünya Savaşı sırasında, Ruslar Trabzon'a saldırır (14 Nisan
1916). Trabzonlulardan oluşan vurucu güçler (Milis), bu saldırı
sırasında gerilla savaşı verirler. Bu sıralarda, cepheye gönderilmek
üzere Hamidiye Zırhlısının desteğinde Trabzon Limanına gelen cephane
Trabzonlu gençlerce büyük bir heyecan içinde boşaltılıp Maçka'ya
taşınır.
Çaykara'da Sultan Murat Yaylasında (10 Haziran 1916), Of'ta Baltacı,
Arsin'de Yanbolu Derelerinde Ruslara karşı başarılı savaşlar verilmiş,
ancak o yıllardaki koşullar altında düşmanın Trabzon'a girmesine engel
olunamaz ve Ruslar 14 Nisan l916 yılında Trabzon'a girer. Rusların
Trabzon'da kaldığı bir yıl, on ay, on günlük süre içinde özellikle
Rumlar ve Ermeniler, yerli halka büyük işkenceler yaparlar; sayısız
insan öldürürler.
1917'de Rusya'da "Bolşevik Devrimi" olur, Çarlık Yönetimi yıkılır.
Bunun üzerine Rus ordusunda büyük bir panik başlar. Bu Rusların
Trabzon'dan çekilmesine de yol açar. Öte yandan, batıdan doğuya doğru
kayan ve Karadağ'da toplanan Türk Çeteleri, Akçaabat'a inerek Yüzbaşı
Kahraman Bey'in komutasında üç koldan Trabzon'a doğru yürürler ve 24
Şubat 1918 tarihinde Trabzon'a girer.
Ulu Önder ******, Cumhuriyet döneminde Trabzon'a üç kez gelir; l924,
1930 ve 1937 yıllarında, ilk geldikleri 15 Eylül 1924 günü,
Trabzonlularca "ATATÜRK GÜNÜ" olarak kabul edilir ve bu kendisine bir
telle bildirilir.
Perş. Nis. 16, 2009 1:02 pm
