Yaylı Çalgılar
Keman
Muhtemelen
en tanınmış orkestra çalgısı olan keman, bir yayla çalınan telli bir
enstrümandır. Keman ailesinin en geniş aralıklı sesine sahip olan üyesi
olan kemanın yanında bu ailenin diğer üyeleri, viola, çello ve
kontrbasdır. Keman bir kaç ana parçadan oluşur. Ön kısım, omurga,
boyun, perdeler, akort anahtarları, gövde, köprü, kuyruk ve F-
delikleri. Üst, göbek veya ses tahtası olarak da anılan ön kısım
genelde iyi kurutulmuş ladin, arkatarafı ise akağaçtan yapılır. Keman
imal edilirken, ön, arka kısımlar ve omurga, boş bir kutu oluşturacak
şekilde birleştirilir. Kuyruğa bağlanan dört tel köprünün üzerinden
geçip, perdelerden uzanıp, akort anahtarlarına bağlanır. Anahtarla
vasıtasıyla akort edilir ve elin perdelere basılması ile değişik sesler
ve tonlar elde edilebilir. Müzisyen, tellerin üzerinde yayı doğru
açıyla sürtünce ses elde edilir. Bu yay, pernambuco ’dan yapılıp, 75
santim uzunluğundadır ve telleri at kılındandır. Kemanın en önemli
özellikleri, sahip olduğu ses aralığı ve hem lirik hem de hızlı ve
parlak kullanıma elverişli olmasıdır. Kemancılar aşağıdaki teknikleri
kullanarak özel sesler de elde ederler: pizzicato (telleri çekerek),
tremelo (yayı hızlı hızlı telin üzernde hareket ettirmek), sul
ponticello (yayı köprüye çok yakın sürterek ince bir ses elde etme),
collegno (yayın teli yerine ahşap kısmını kulanarak) ve glissando
(yayların üzerinde parmakları gezdirmekle çıkan ses).
Tarihçe:
Kemanın
ilk olarak 1500 lerde İtalya da ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Lira da
Braccio ve “fiddle” adlı iki enstrümandan türemiş olduğu sanılmaktadır.
Keman yapım sanatı 17. ve 18. yy larda, Antonio Stradivari, Guiseppe
Guarneri ve Jacob Stainer gibi ustalarla başlamıştır. O zamanki
kemanların bugüne göre, boyunları daha kısa, perde bölgesi daha kısa ve
köprüleri daha düzdü. Keman klasik eserlerde ilk kullanılmaya
başlandığı zaman, alt sosyal seviyede bir alet olarak görünmüştür.
Ancak, Claudio Monteverdi’nin Orfeo’su gibi eserler ve “24 violons du
roi” gibi topluluklarla bu statüsü de yükselmeye başlamıştır. Bu
tırmanma barok dönemde de, Antonio Vivaldi, J.S.Bach ve Georg Philip
Telemann gibi bestecilerle devam etmiştir. Solo konçerto, sonat ve süit
gibi müzik janrlarında, keman en önde giden eleman olmuştur. Ancak
keman virtüözleri ilk olarak 19.yy da ortaya çıkmıştır. Giovanni
Viotti, Isaac Stern, Mischa Elman ve Nathan Milstein, David Oistrach,
Pinhas Zuckerman, Jacha Heifeltz bu konuda ün yapmış isimlerden
bazılarıdır.
Viola
Viola,
keman ailesinin 2. en geniş ses aralığındaki elemanıdır. C,G,D ve A
notalarına yarlı 4 teli vardır. Viola için yazılan parçalar, alto
anahtarında yazılır. Viola’nın boyutları değişmekle beraber genelde
kemandan büyük ve daha kalın sese ayarlanmıştır. Haydn ve Mozart
eserlerinde Violaya yer vermişlerdir. Solo repertuarı sınırlı olmasına
rağmen, viola semfonilerde önemli bir yere sahiptir. Hector Berlioz,
Johannes Brahms ve Robert Schumann gibi besteciler eserlerinde violaya
geniş yer vermişlerdir.
Çello
Viyolonsel
olarak da bilinen çello, keman ailesinin üyesi olan bir yaylı çalgıdır.
Kemandakine benzeyen bir yayla çalınır. Keman şeklinde olmakla beraber
daha büyüktür. Yaklaşık 1.20 m uzunlukta ve en geniş yerinde 40 cm
civarında olan çello bu boyutları yüzünden oturarak çalınır. Yere
dayanan bir çubuk üzerinde duran çello müzisyenin bacakları arasına
alınıp bir yayla çalınır. Keman gibi dört yay sahiptir ve müzisyenin
ellerinin perdeler üzerinde gezmesiyle değişik tonlar elde edilir. Bu
yüzden çello’nun ses genişliği 4 oktavdan fazladır. Rostropoviç, Pablo
Cassals, Jacquelin de Pera, Misch Maisky, William Lloyd Weber ünlü
violonsel solistleri arasındadır.
Tarihçe:
Günümüze
kadar da kalabilen bazı çellolar 1560 larda, İtalyan imalatçı Andrea
Amati tarafından yapılmışlardır. 18. yy sonlarına kadar çello ön planda
olan bir enstrüman değildi ve müzikteki bas sesi vererek parçadaki
boşlukları doldururdu. Ancak, barok döneminde, Antonia Vivaldi ve Luigi
Boccherini gibi besteciler yalnızca çello için suitler yazdılar. 19.yy
gelindiğinde çello için konçerto ve benzeri eserler Johannes Brahms ve
Antonin Dvorak gibi isimler tarafından yazılmışlardı. 20. yy da da
Sergei Prokofiev ve Dmitri Shostakovich gibi besteciler çello’nun
olanaklarını keşfedip bir solo enstrüman olarak geliştirdiler.
Yaylı Bas (Kontrbas)
Çift
bas (yaylı bas veya bas keman veya kontrbas ) olarak tanınan bu
enstrüman, keman ailesinin en büyük ve en pes sesleri veren üyesidir.
Genelde 1,80 m boyunda olup 4 teli vardır. Bazılarında bir telin
uzatılıp tonu tizleştiren bir düzenek vardır. Ses çıkarmak için
müzisyen bir eliyle perdelerde dolaşırken diğeriyle telleri çeker veya
üzerinde yay gezdirir. Bottesini bu saz için görkemli konçertolar
bestelemiştir.
Tarihçe:
3
telli baslar 18. ve 19. yy da çok yaygındılar ve bugün de Doğu Avrupa
halk müziğinde kullanılmaktadırlar. 19.yy gelene kadar bası çalmanın
tek yolu dışa eğimli bir yaydı. Daha sonraları müzisyenler telleri
çekmeyi ve içe dönük yayla da ses çıkartmayı keşfettiler. Baslar
orkestra ve oda müziklerinde kullanılagelmiştir. Bugün de jazz ve diğer
popüler müzik türlerinde önemli bir ritm aletidir.
Çarş. Nis. 15, 2009 3:41 pm
