Hatay
Hatay Tarihçe
Hatay, Türkiye’nin en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Antakya,
Altınözü, Şenköy ve Çevlik’te yapılan araştırmalarda elde edilen
buluntular bu yörenin neolitik, kalkolitik dönemlerde ve tunç çağında
yaygın ve hareketli bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Bu da
11,000 – 4,000 yıllarına işaret etmektedir. Yerleşim birimlerinde
görülen saray mimarisi kalıntıları, yerleşimlerin beylikler biçiminde
örgütlendiğini de ortaya koymaktadır.
İlk tunç çağından itibaren Amik ovası'ndaki bu beylikler, Akadlar’ın,
Yamhad Krallığı’nın, Hititlerin ve Mısır’lıların egemenliği altına
girmişlerdir.
M.Ö. 1200 lü yıllarda Hattena Krallığı kurulmuş. Yine Asur ve Urartuların egemenliğinden sonra ortadan kalkmıştır.
M.Ö. 7. yüzyıl ortalarında Türk destan kahramanı Oğuz Han, Türklerin
“Batakşehir” adını verdikleri Antakya’yı zapteder, burada 18 yıl
kaldıktan sonra ayrılır.
M.Ö. 6. yüzyıla gelindiğinde Antakya ve çevresi, Pers İmparatorluğu’nun
Kilikya valiliği sınırları içerisinde Perslere vergi öder. M.Ö. 333 ten
sonra da Büyük İskender’in eline geçer.
1. Seleukos Nikator, M.Ö. 300 de Seleukeia (Çevlik), ardından
Antiokheia (Antakya) kentlerini kurar. Antakya kısa zamanda gelişip
ticaret ve sanayi merkezi haline gelir. Su kanalları yapılarak Defne
(Harbiye) çağlayanlarından şehre su getirilir. M.Ö. 195 de başlayan
olimpiyatlarla da “Olimpiyatlar şehri” olarak ta ünlenen Antakya’da
faaliyetler M.S. 6. yüzyıla kadar sürmüştür.
Antakya M.Ö. 64 te Roma İmparatorluğ'una katıldı ve İmparatorluğun Suriye eyaletinin başkenti oldu.
M.S. 1. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan Hıristiyanlık, Kudüs
dışında ilk defa Antakya’da yayıldı. Hz. İsa’ya inananlara ilk defa
Antakya’da Hıristian adı verildi. St. Pierre, bulduğu mağarayı Kilise
olarak kullandı (İlk Kilise). Bu dönemde Antakya, Roma
İmparatorluğu’nun 3. büyük şehri idi.Yüksek ve sağlam surları vardı.
Maddi ve kültürel yönden zengin bir şehir idi. Bir çok sanat yapıtları,
anıtlar, mabetler, tiyatro, hipodrom, agora, hamamlar, geniş ve
muntazam caddeler bulunuyordu. Zenginlerin evlerinin zeminlerini
mozaikler süslüyordu.
395 yılında Roma İmparatorluğu ikiye bölündü. Doğu Roma (Bizans)
sınırları içinde kalan Antakya, 638 de İslam ordusu tarafından
fethedildi ve sırasıyla Emeviler, Abbasiler, Tolunoğulları ve
İhşitlerin egemenliğine girdi. 969 yılında tekrar Bizans’a teslim olan
Antakya’nın bu dönemde Haçlı Prenslikleri ile İslam Beylikleri arasında
gidip geldiğini görmekteyiz. Memlüklerin 1268 deki gelişleri ile 171
yıl süren Antakya Haçlı Prensliği sona erdi. Bu tarihten sonra bölgeye
Türkmenlerin yerleştiği görüldü.
1516 da Yavuz Sultan Selim’in Halep’e girmesiyle Antakya’da Osmanlı
hakimiyetine girdi. Bölgeye birçok nefer derbentçi yerleştirilerek imar
faaliyetleri gerçekleştirildi. Surlar onarıldı, cami, han, hamam,
arasta, imaret, iskele, tersane, bedesten, değirmen gibi pek çoğu
günümüze kadar kalmış olan yapılar yaptırıldı. Yol güvenliği için
teşkilatlar kuruldu. Lonca teşkilatı da kurulan Antakya, her biri bir
mesleğe ayrılmış sokakların bulunduğu işlek bir çarşıya sahipti.
1832 de Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa
Suriye’yi fethetti. 1839 da Osmanlılar Halep’e kadar geri aldılar.
Tanzimat’ın ilanı ile Antakya ve çevresinin idari yapısında değişiklik
ve yeni düzenlemeler yapıldı.
1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne karşı isyan eden Araplar,
İngilizler ve müttefikleri ile işbirliği yaparak Osmanlı Devleti
aleyhine çalıştılar.
30.Ekim.1918 de Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandıysa da İhtilaf
Devletleri antlaşma hükümlerine aykırı olarak Antakya ve havalisini
işgal ettiler. Bu işgale silahla karşılık veren halkla ilk silahlı
çatışma Dörtyol’da gerçekleşti. Milli mücadelenin ilk kurşunu da
19.Aralık.1918 de Dörtyol’da atıldı. Bundan sonra Antakya, Altınözü ve
Yayladağı çevresinde kurulan çeteler, işgalcilerle çatışmaya başladı.
Bu sırada yöre Fransızların işgali altında idi. Türk Ordusu da Batı’da
Yunanlılarla savaşmaktaydı. Devlet ve millet yıpranmış, ordu
zayıflamıştı. Bu nedenle Fransızlarla anlaşma yoluna gidildi, savaş
sona erdirildi. Yapılan antlaşmada Hatay Suriye sınırları içinde,
Fransızların elinde kaldı, ancak Türkler özel bir idare altında
kültürel haklara sahip olacaklardı. Ordu güçlendiğinde bu yöreyi tekrar
alacağına dair inancıyla bu antlaşmayı kabul eden Mustafa Kemal Paşa,
15.Mart.1923 de Adana’ya geldiğinde “Bizi kurtar Paşam.” Diyen
Antakyalılara “Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz” bu
inancını ve kurtuluş vadini tekrarladı.
Bu dönemde Fransızlarla, konuyla ilgili çeşitli anlaşmalar imzalandıysa
da, Suriyeliler de Hatay’ın kendilerine bağlanması için çalışıyorlardı.
Nitekim, Fransa Ankara Antlaşması’na aykırı olarak İskenderun’u
Suriye’ye devredince ****** bu yöreye “HATAY” adını vererek Milletler
Cemiyeti’ne götürdü. “Hatay meselesi benim şahsi davamdır” diyen
******’ün çabaları sonunda Türk heyetleri ile Fransızlar arasında
imzalanan antlaşma uyarınca 5.Temmuz.1938 de 2500 Türk 2500 Fransız
askeri Hatay’a girerek bu yöredeki seçimlerin yapılması sağlandı. Hatay
Devleti kuruldu.
Hatay Devleti hızla teşkilatlandı. Türkiye ile bağlarını güçlendirdi.
2. Dünya Savaşının belirtileri ile birlikte Türkiye, Fransa’ya Hatay’ın
Türkiye’ye katılmasını teklif etti. Uzun görüşmelerden sonra
29.Haziran.1939 da Hatay Millet Meclisi son toplantısını yaparak
kendini feshetti, Türkiye Cumhuriyeti’ne katılma kararı aldı. 23 Temmuz
1939 da Antakya’da Kışla’ya Türk Bayrağı çekildi, devir teslim töreni
yapıldı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin 67. Vilayeti olarak Hatay Vilayeti
Türkiye’ye katıldı.
Perş. Nis. 16, 2009 12:49 pm
