Tokat
Tokat Tarihçe Tarihçesi
Tokat, uygarlıkların merkezi olan Anadolu'da, zengin doğal kaynakları,
jeostratejik konumu nedeni ile, beyliklerin, devletlerin ve
imparatorlukların yaşama ve fetih alanı olmuştur. Orta karadeniz
dağlarından güneye, Anadolu'nun içlerine doğru, değişik rakımlarda dizi
dizi yaylalar, ovalar, bağ ve bahçeler içindeki akarsularıyla, Dünyada
benzeri az olan bu cennet İlimiz, canlı ve zengin tarihinin izlerini
bugün de yaşatmaktadır.
Tokat Merkez olmak üzere, Zile'den Reşadiye'ye, Erbaa ve Niksar'dan
Artova'ya kadar, ilçe ve köylere yayılmış sayısız tarihi
varlıklarımızın pek çoğu, 5000 yıldan bu yana istilalar, savaşlar,
depremler ve tahribatlarla yok olmuş veya yıkılmışlardır. Yer altında
kalanlar gün ışığına çıkarılmayı beklerken, günümüze kadar oluşan pek
çok anıt eser de yeterince korunamamaktadır. Büyük ******'ün "Misak-ı
Milli" diyerek, sınırlarını çizdiği engin tarihi değerlerini
araştırmak, ortaya çıkarmak, korumak, yeni kuşaklara ve tüm dünyaya
tanıtmak, kültürümüzün, yurt sevgimizin bugünü ve geleceği için milli
görevimizdir.
Büyük Hitit İmparatorluğu batıdan gelen Balkan kavimleri önünde dağılıp
güney doğuya göçerken, Balkan asıllı Frig kavimleri, 500 yıl sürecek
uygarlıklarını Anadoluda kurmaya başlarlar. Sonraları. doğudan güçlü
Pers, batıdan Büyük İskender istilası Anadoluyu baştan sona aşar. M.Ö.
4. yüzyıla geldiğimizde, bölgenin eski halkı hatti'ler, Hitit'ler,
Hurri'ler Mitanni'ler, Frig'ler zaman içinde yeni kavimlerle kaynaşmış,
terk ettikleri kentler üzerine, Pers, Helenistik ve Pontus kentleri
kurulmaya başlanmıştır. Tokat ilindeki Kelkit, Yeşilırmak ve Çekerek
nehirleri boyunca kurulu Hitit ve Frig yerleşim alanları, M.Ö. 2500-400
arasında, yüksek düzeyde sanat ve kültür yaşamına sahip olmuştur.
M.Ö. 6. yüzyıl ortalarından, 4. yüzyılın sonuna kadar Pers egemenliğine
giren Anadolu'da Tokat ve çevresini yöneten güçlü Satrapları M.Ö. 333
de Büyük İskender'in hızlı ve hırslı istilası ile şaşkına dönen mağrur
Pers kralları teslim olurken, Anadolu'da helenistik çağ başlamaktadır.
300 yıl süren ve sanat etkinliklerinin zirveye çıktığı bu dönem daha
sonra Roma'ya miras kalacaktır.
M. Ö. 1. yüzyılda küçük Asya fethine gireşen roma imparatorları,
batıdan başlayarak, Anadolu'nun iki önemli yerleşme bölgesi olan,
Kayseri Kapadokya'sı ile kuzeyde Tokat'ın (COMANA) merkezi olduğu
Pontika Kapadokya'sını ele geçirirler. Ancak yörede güçlü bir devlet
kuran Pontus kralları MİTHRİDAT' lar Roma'ya şiddetle direnmişlerdir.
M.Ö. 47 de, SEZAR orduları ile Zileye gelir. 5 aat süren savaş sonunda
Pontus kralı 2. PHARNAKES'i yener. "Geldim, gördüm, yendim." dediği,
tarihe mal olan sözcüklede Zile'deki başarısını özetler. Tokat
(COMANA), Niksar ( NEOCAESAREA), Sulusaray (SEBASTOPOLİS), Zile(ZELA)
M.S. 5. yüzyıla kadar birer Roma eyalet şehri olmuşlardır.
4. Yüzyıl sonunda Roma imparatorluğu yıkılır. Doğuda devam eden yeni
Bizans imparatorluğu, Roma devlet düzenine sahip çıkar. Ancak genç Roma
kültür ve sanatını hiristiyan dini ile yorumlar, kendine özgü, yepyeni
bir uygarlığı tüm Anadoluya yayar. 1000 yıl gibi uzun süren Bizans
egemenliği, hristiyanlığı Anadolu'da himaye etmiş, kurumlaştırmıştır.
Tokat ve Niksar Pontika Kapadokyası'nın piskoposluk merkezleri olmuştur.
1071 yılına geldiğimizde, 600 yıldır devam eden Bizans gücünün, Selçuk
ve Danışment Türkleri karşısında gerilemeye başladığını görüyoruz.
11. yüzyıldan 14. yüzyıl sonuna kadar geçen 300 yıl, Anadolu'da, birçok
devletin kaderini belirleyen, karmaşık ve amansız mücadelelerle
doludur. Tarihçiler için en bol kaynağında bu devirde yaratıldığını
görüyoruz.
12. yüzyılda, Bizans imparatorluğu giderek güçlenen Türk-İslam
devletleri karşısında çökmeye başlamıştır. Selçuklular doğu ve orta
Anadolu'yu, Danişment'ler merkezi Sivas ve Niksar olan kuzey
anadolu'nun iç bölgelerini ele geçirirlerken, kutsal topraklara ulaşmak
isteyen Haçlı orduları, dört bir yandan Anadolu'ya çıkarlar. Bizans,
Selçuk, Danişment, Haçlı çatışmaları derken, arkasından Moğol akınları
silindir gibi gelerek, Anadolu'ya girerler. Yöremiz dost ve düşmanın
karıştığı tam bir savaş ve güç arenasına döner. Bu arada, Anadolu'da
kurulu pek çok küçük hiristiyan krallık ve beylikleri de büyüklerin
ayakları altında ölüm-kalım mücadelesi vermektedirler.
13. yüzyıl sonuna kadar sürüp giden ve hareketli dönemde, aynı gün el
değiştiren kentler, yıkılıp yıkılmış, sabah cami olan yer akşam kilise
ertesi sabah tekrar camiye dönüştürülmüştür. Ayaklanmalar, kanlı
hanedan ve taht kavgaları, ihanet ve servet çatışmaları ile Anadolu'da
yer yerinden oynamıştır.
Bu dönemin en önemli uygarlığı şüphesiz Selçuk Türklerinin Anadolu'da
yarattığı hamanist kültür, sanat, bayındırlık, mimarlık ve bilimsel
çalışmalardır. Tokat yöresinde hemen yüzyüze geldiğimiz, özü güzellik
ve sabır olan bu uygarlık, mücadelerle geçen 2. yüzyıl gibi kısa
zamanda Anadolu'nun her yanına yayılabilmiştir.
13. Yüzyıl, Acımasız Moğol Hanları yüzbinlerce Anadolu insanını
kılıçtan geçirmektedirler. İslam-Hiristiyan herkesin can derdine
düştüğü bu yıllarda, yıkılmaya başlayan Selçuklu hanedanını kurtarma
çareleri arayan "MUİNEDDİN PERVANE'nin Moğollarla anlaşması, Tokat'tan
devleti 15 yıl akıl almaz entrikalarla yönetmesi, Sultan RÜKNEDDİN
KILIÇARSLAN'ı boğdurup yerine GIYASETTİN KEYHÜSREV'i geçirmesi,
mecalsiz Selçuklu devletinin çöküşü, İlhanlı Hanı OLCAYTON'un doğu
Anadolu'yu işgali, İran Moğollarının, ERTANA beylerinin Tokat ve
yöresindeki hakimiyeti, KADI BURHANETTİN dönemi, dirayetsizlik,
huzursuzluk ve isyanlar. En önemlisi devletin güçlü zamanından sin
hristiyanlar tekrar kent, kale ve köylere dönmektedirler. Ahali
sahipsiz, şaşkın ve korkulu... Burada Evliya Çelebi'den aldığımız ve
Tokat ile ilgili HACI BEKTAŞ VELİ'nin kahanetini verelim.
12. yüzyılda Horasandan gelip Söğut'te Ertuğrul ve Osman Bey'e giderken
Tokat kalesinin kafirler tarafından yeniden zapt olduğunu görür ve
sümbüllü denilen bağda oturarark "İnşallah yakında yıldırım gibi bir er
çıkıp Tokat'ı fetheder" diye kehanette bulunur. Sümbül bağında bir
halifesini secccade sahibi ederek bırakır. O zat hala "SÜMBÜLLÜ BABA "
adıyla meşhur bir kutub olup orada gömülüdür.
Hacı Bektaş Veli'nin kehaneti 175 yıl sonra doğru çıkar. 1392 de
YILDIRIM BEYAZIT Tokat'ı tüm çevresi ile Osmanlı birliğine dahil eder.
Yükselme devrinde Selçukluların bıraktığı yerden başlayan Osmanlılar
Tokat'ı önemli bir ticaret ve kültür merkezi haline getirirler.
Günümüzde de kullanılan pek çok tarihi anıt, üç asır süren bu yükselme
yıllarında yapılmıştır. Sayısız saray, han, mederese ve zaviyenin yer
aldığı Tokat'ta başta MOLLA LÜTFİ, İBNİ KEMAL, MOLLA HÜSREV gibi
alimler olmak üzere pek çok devlet adamı, sanatçı, bilim adamı,
tarihçi, bektaşi ve mevlevi alimleri bu çağlarda yetişmiş, Osmanlı
İmparatorluğunun yükselmesinde ve birliğinde önemli katkıları olmuştur.
17. Yüzyılın bitimi ile beraber gerileyen imparatorluk döneminde Tokat olumsuz etkilenmiş, gelişme ve canlılığını yitirmiştir.
20. Yüzyıl başlarında Birinci Dünya Savaşının acı günlerini yaşayan
Tokat 1920 Sevr anlaşması ile parçalanmış Anadolu'dan arta kalan bir
avuç Türk bölgesi içinde kalmıştır. İleride ayrıntılarıyle
inceleyeceğimiz Tokat ilinin, kuruluş ve tarihçesini, VI döneme
ayırdık. Aşağıda bu döneme ait kısa bilgiler verilmiştir
Perş. Nis. 16, 2009 1:01 pm
