Karabük
Karabük Tarihçe KARABÜK ADININ KAYNAĞI
Karabük adını, üzerinde yaşadığı coğrafi ortamdan almıştır. “Kara” ve
“Bük” sözcükleri, kara çalılık yer anlamında, Karabük adının oluşumuna
kaynaklık yapmıştır. Bu topluluklarda yaşayan Türkmen toplulukları,
Karabük cemaati adını bu biçimde almışlardır. Türkiye’de 14 yer ve
mevki adının bugün Karabük şeklinde geçmesi, cemaatlerin bu
topraklardan diğer yerlere göç ettiği görüşünü kuvvetlendirmektedir
TARİH ÖNCESİ DÖNEMDE KARABÜK VE ÇEVRESİ
Karabük ve çevresinde, yörenin yazısız kültür dönemini aydınlatacak çok
sayıda höyük ve tümülüs olmasına karşın, bilimsel anlamda herhangi bir
arkeolojik kazıya konu olmaması bu konudaki açıklamalarda bir bilgi
boşluğu yaratmaktadır. Ancak, Ovacık ve Eskipazar ilçelerinde yapılan
arkeolojik yüzey araştırmalarına bakılacak olursa, Karabük ve
çevresinin en eski yerleşmesi Eskipazar İlçesindeki “Yazıboy” köyüdür.
Burada bulunan bir höyüğün, ilk Tunç Devri (M.Ö.2500) olarak yerleşmeye
konu olması, İl sınırları içinde Eskipazar’ın önemini artırmaktadır.
İLKÇAĞ'DA KARABÜK VE ÇEVRESİ
İlkçağda Karabük, Hititlerden başlamak üzere Frig, Helenistik
Krallıklar ve Roma döneminde geniş çaplı olarak yerleşmeye konu
olmuştur. Karabük’ün, Hititler döneminde yerleşmeye konu olan İlçesi;
Eflani’dir. Hitit metinlerinde kentin en eski adının Haluna (Yün)
olarak geçtiği bilinmektedir. Ovacık’ın Kışlaköy’ü, Frigler döneminde
yerleşmeye konu olmuştur. Burada bulunan Hesem Değirmeni’nin
kapısındaki yapı taşının Frigler dönemine ait olduğu sanılmaktadır.
Helenistik Krallıklar döneminde özellikle Eflani, yerleşmeye konu
olmuştur. Helenistik Krallıklardan Bitinler, Roma’nın Batı Karadeniz
Bölgesini (Paflagonya) ele geçirmesini önlemek için Eflani’de üs
oluşturulmuş ve bölgenin savunmasını buradan gerçekleştirmişlerdir
(M.Ö.70). Eflani’nin tarihte bilinen ikinci adı Bitinya Kralı
Nikomedes’in oğlu Phylomenes’ten dolayı, “Phylomenes Yurdu” olarak
bilinmektedir. İlkçağın son Devleti olan Roma, M.Ö.1, yüzyılda
Anadolu’ya girince önem verdiği yerlerden birisi de Batı Karadeniz
Bölgesi olmuş, bölgenin ormanları ve madenlerini emperyalist bir
politika izleyerek kendi çıkarları doğrultusunda kullanmayı bilmiştir.
Roma’nın bu amaçlarla Karabük İli sınırları içinde kurduğu en önemli
kentler Eskipazar sınırları arasında yer almaktadır. Bunlar,
Hadrianapolis ve Kimistene adı ile anılan yerleşme alanlarıdır. Bunun
yanısıra Karabük’te Bürnük Köyü, Üçbaş Köyü, Bulak Köyü; Ovacık’ta
Pürçükören Köyü, Roma Dönemi kalıntıları ile adeta tarihi tanıklık
yapmaktadırlar.
MALAZGİRT SAVAŞI ÖNCESİ TÜRK YERLEŞMESİ
Türkler, 1071 Malazgirt Savaşı öncesinde de Anadolu’ya değişik amaçları
gözeterek gelmişler ve yerleşmişlerdir. Özellikle, Kuzey Türklüğü
olarak tarihte bilinen bu Türk kitleleri içinde Oğuzlar olduğu gibi
Kıpçak, Peçenek gibi diğer Türk kavimleri yer almaktadır. Daha sonra
çeşitli nedenlerle Bizans’ın emrine giren bu Türk kavimleri, bu
devletin izlediği iskan siyaseti, Anadolu’nun çeşitli kısımlarına
yerleştirilmişlerdir. Yer adlarından (Toponimi) yola çıkarak yapılan
yorumlamalar sonucunda Eskipazar’da Tamışlar Köyü’ne adını veren Tamış,
Bizans’ın emrinde bir Oğuz Beyi olup, saptamalara göre, Malazgirt
Savaşı’nda Selçuklu ordusuna karşı savaşırken, giysilerde kullanılan
renk ve dil benzerliklerinden dolayı kısa zamanda saf değiştirmiş,
Selçukluların tarafına geçmiştir. Malazgirt Savaşı öncesinde yöremizde
görünen ve yerleşen ikinci Türk kavimi Kıpçaklar oldu. Kıpçaklar
kitleler halinde Safranbolu ile Eflani arasındaki topraklara
yerleşmişlerdir. Fatih Sultan Mehmet, XV. Yüzyılın ikinci yarısında
Amasra’yı fethedince, kentte bulunan Cenevizlileri İstanbul’a
gönderirken, Eflani’de yaşayan Kıpçakları da Amasra kentine sürmüştür.
Bugün Amasra’da özellikle ağaç işlemeciliğinde çok ünlü olan bu
insanlar, Kıpçak Türkleri’nin torunlarıdır. Kıpçak lehçesi ile ilgili
araştırma yapacaklar için Eflani-Bartın arası ve Amasra bu açıdan
önemli araştırma malzemesi sunmaktadır.
ANADOLU SELÇUKLULARI, BEYLİKLER VE
OSMANLILAR DÖNEMİNDE KARABÜK VE ÇEVRESİ
1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu, hızlı bir biçimde Türkleşme
süreci içine girdi. Kuzey Batı Anadolu’nun ilk kez Bizans’ın elinden
alınması Danişmend soyundan gelen Emir Karatekin tarafından 1084
tarihinde gerçekleştirilir. Ancak, Bizans bu toprakları, Türklerden
geri alır. Karabük’ün en önemli tarihi kentlerinden olan Safranbolu
(Dadybra), Selçuklular zamanında, II. Kılıç Arslan’ın oğlu, Ankara
Meliki Muhiddin Mesud tarafından 1196 tarihinde Bizans’ın elinden
alınır. Bu durum bölgenin kısa zamanda Türkleşme sürecini gündeme
getirir. Bizans Köylüsü, Türk yönetimini bir kurtarıcı olarak karşılar.
Vergi verme koşuluyla Kıranköy (Safranbolu) kesimindeki topraklarda
oturmalarına izin verilir. Karabük’teki yerleşim alanları Beylikler
döneminde de çeşitli yerleşmelere konu olur. Eflani, bir ara Temlik
olarak Candaroğulları tarafından, İlhanlılar adına yönetilmiştir.
Hatta, Candaroğulları Beyliği’nin kurucusu olan Şemseddin Yaman
Candar’ın mezarının Eflani’de olduğu zannedilmektedir. Safranbolu, 1326
tarihlerinde Candaroğlu Süleyman Paşa’nın oğlu Ali Bey idaresinde bir
yerleşim alanıdır. Safranbolu, Candaroğulları tarafından, burada 1280
tarihinde kurulduğu sanılan ve Gerede’ye kadar sınırları uzanan Zalifre
Türk Beyliği’nin Çobanoğulları Beyliği’nin soyundan gelen Muzaffer
Yavlak Arslan’ın çocukları ya da komutanlarından biri tarafından
kurulduğu sanılmaktadır. Karabük bir köy olarak, eldeki belgelere göre
Candaroğlu zamanında kurulmuştur. Bu köy, Candaroğlu Kötürüm Beyazıd ve
oğlu Süleyman Paşa zamanında Arif Şeyh adlı bir kimseye dinle ilgili
hizmetleri yerine getirmek üzere, Devletşah Divanı’nda bulunan
gelirlerine vakfedilmiştir. Karabük ve Çevresi, 1416 tarihinde Osmanlı
Sultanı Çelebi Mehmet zamanında kesin olarak Osmanlı topraklarına
katılmıştır. Bundan önce Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin
silah arkadaşlarından ve Orhan Bey’in emrinde gaza ve cihad
faaliyetlerinde bulunan Hıdır Bey ile adını Eflani’den alan Eflagun
Bey, Orhan Bey’in oğlu Süleyman Paşa ile birlikte Bolu-Eflani
arasındaki toprakları, yaklaşık olarak 1354 tarihinde Osmanlı
topraklarına kazandırmışlardır. Safranbolu’da Hıdırlık Tepesi ve
mevkinin bulunması, o günlerin anısını canlandırır gibidir. Karabük ve
çevresi, Osmanlılar döneminde sakin bir süreç yaşamasına rağmen,
Osmanlı tarihinin Anadolu’da önemli sorunlarını içeren Celali İsyani,
Ayanlık mücadelesi, çeşitli adlarla anılan mütegallibelerin baskısına
maruz kalma gibi durumları yaşamıştır. Yörenin Celali İsyanlarından
etkilenen yerleşim alanı, XVII. Yüzyılın başlarında Yenice olur. Adeta
burası, insanlar tarafından, karışıklıklara dayanılamayıp terk edilir.
Yörenin ayanlık mücadelelerine konu olan ilçesi Safranbolu’dur. Bu
açıdan tarihe adını yazdıracak kadar önemli olmuş ayanların en ünlüleri
Kazdağlıoğlu Mehmet Ağa (XVIII. Yüzyılın ikinci yarısı), XIX. Yüzyılda
Viranşehir Sancağı mütesellimliği görevinde bulunmuş olan
Hasançavuşoğlu Hüseyin Ağa’dır. Bu arada, Safranbolu’ya bir ara adını
veren Bulak’lı Benderegli Emin Ağa’yı da unutmamak gerekir. XIX.
yüzyılın ikinci yarısına doğru Karabük ve çevresi (Viranşehir Sancağı)
Kastamonu’da başlayıp, merkeze doğru gelişme gösteren, amacı, Anadolu
dönemin merkeze karşı ayaklanmış valisi olan Kavalalı Mehmet Ali
Paşa’nın nüfuzunu artırmaya çalışan “Tahmisçioğlu İsyanında”, Osmanlı
Sultanı II. Mhamud’un tarafını tutmuş ve bu isyanı merkez adına
önlemeyi bilmiştir. Tarihsel belgeler özellikle Safranbolu temel
alındığında, ki bu kent Bizans döneminde de etkili bir kale olarak
önemli bir konumda idi. Bu önemini Osmanlılar zamanında da korudu.
Safranbolu’nun (Taraklıborlu) İstanbul ile olan ilişkisi, bazı
Safranboluluların Saray’da görev yapmaları, önemli mevkilere gelmeleri
ile önemli boyutlara taşındı. Kazasker Hüseyin Efendi (Cinci Hoca) ile
Sadrazamlık yapan İzzet Mehmet Paşa, bunlardan sadece ikisidir. Karabük
ve çevresi, Bizans döneminde, yönetimsel örgütlenmede Pafgonya
eyaletinin (Tem’inin) sınırları içerisinde bulunuyordu. Osmanlılar
zamanında ise, Anadolu Eyaleti’nin sınırları içerisinde Bolu Sancağı’nı
oluşturan 16 nahiyeden ikisi olan Tarsklıborlu ve Viranşehir nahiyeler
sınırları içinde kalıyordu. 1694 tarihinde Bolu Sancağı, yönetimsel
zorluklar ve vergi toplama kaygısı nedeniyle kaldırıldığında, Karabük
ve çevresi, yeni oluşturulan Viranşehir Voyvodalığına bağlanmıştır.
Voyvodalık 1811 tarihinde kaldırılıp Viranşehir Sancağı kurulduğunda
da, sancak merkezi Taraklıborlu (Safranbolu) olanak idari
teşkilatlanmada yerini almıştır. Oluşturulan Viranşehir Sancağına bağlı
bu dönemde 21 kaza bulunuyor. Sancak, gelişen süreç içinde, 1811-1841
tarihleri arasında Ankara Müşirliği’ne, 1841-1846 yılları arasında Bolu
Müşirliği’ne, 1846-1870 yılları arasında da Kastamonu Vilayeti’ne bağlı
olarak yönetilir. 1870 tarihinde kabul edilen, “İdare-i Umumiye-i
Vilayet Nizamnamesi” gereği, Viranşehir Sancağı kaldırılır ve sancak
merkezi olan Safranbolu kaza olarak, Kastamonu vilayetinin merkez
sancağına bağlanır. T.C. Devleti’nin 1927 tarihinde yeni yönetsel
düzenlemesinde ise Safranbolu, Zonguldak vilayetinin bir kazası olur.
Perş. Nis. 16, 2009 12:50 pm
