Samsun
Samsun Tarihçe "SAMSUN" ADININ MENŞEİ
"Samsun" adının Yunanca "Amisos" kelimesinden gelme olduğu sonundaki
"Os" veya "S" ekine bakılarak ileri sürülmüşse de, kelimenin kökeninin
eski Yunan öncesi döneme dayanmasının daha kuvvetli bir ihtimal olduğu
belirtilmiştir. Bu durumda Amisos adının deniz yoluyla gelen Yunanlılar
tarafından verilmiş bir ad değil, komşu şehir Amasia (Amasya) gibi,
Anadolu menşeli bir kelime olduğu anlaşılmaktadır.
Bugün kullandığımız şekilde "Samsun" adının ortaya çıkışının XII. ve
XIII. yy. daki Türk hakimiyetine dayandığı, Batı kaynaklarında ise
bunun "Sampson" şeklinde geçmeye başladığı görülmektedir. Gerek Samsun
ve gerek Sampson şeklindeki söylenişlerin Amisos'tan geldiğine de şüphe
yoktur.
Osmanlılar devrinde şehrin adı Samsun olarak anılmış, fakat sancak adı olarak Canik ismi kullanılmıştır
TÜRK HAKİMİYETİNDEN ÖNCE SAMSUN
Samsun Bölgesinde ilk insan izlerinin Tekkeköy'de ortaya çıktığı tesbit
edilmiştir. Buradaki mağaralarda ve düz yerleşim yerlerinde yapılan
kazılarda Paleolitik (Eski Taş Devri- M.Ö. 600.000 10.000) ve Mezolitik
(Orta Taş Devri-M.Ö. 10.000-8000) çağa ait eserler bulunmuştur.
Samsun Bölgesinin M.Ö. 5. bin sonunda başlayarak Kuzey Yunanistan,
Bulgaristan ve Ege adaları ile sıkı bir ilişki içinde olduğu, bu
ilişkilerin kıyı gemiciliği ile sağlandığı ve Geç Kalkolitik çagda
(M.O. 3500-3000) bu ilişkilerin orta Anadolu'ya kadar uzandığı tespit
edilmiştir.
Bu bölgedeki açık hava yerleşmelerine en erken Geç Kalkolitik çağda
(M.Ö. 4000-3200) rastlanır. Geç Kalkolitikten Demir çağına (M.Ö.
1200-600/ 580 kadar uzanan zaman dilimi içinde yörede tespit edilen
yerleşme saysı 80'e yakındır. Bunlardan Geç Kalkolitik- İlk Tunç çağına
M.Ö. (3200.2100) tarihlenen yerleşmeler Bafra, Kavak, Havza
dolaylarında, Orta Tunç çağına M.Ö. (2100-1600) tarihlenen yerleşmeler
ise Bafra'nın batı ve güneyinde yoğunluk kazanır.
Geç Kalkolitik ve Tunç çağlarının tespit edildiği Tekkeköy, Dündartepe,
Kaledoruğu ve İkiztepe'de yapılan bilimsel kazılarda tüm yerleşmelerin
köy karakterinde olduğu ve küçük topluluklar tarafından kurulduğu
anlaşlmıtır. Halk ahşap evlerde oturmakta avcılık, balıkçılık ve
hayvancılık yaparak geçimlerini sağlamaktadır.
Hititler'in başkenti Boğazköy'de bulunan tabletlerden öğrenildiğine
göre de Son Tunç Çağı'nda (M.Ö. 1600-1200) bu bölgede yabani bir kavim
olan Gaşkalar'ın oturduğu belirtilmektedir.Bu kavim Hitit ülkesine sık
sık akınlar düzenlemiş M.Ö. 15.yy. başlarında Boğazköy'ü ele geçirip
yakıp yıkmışlardır.
Grek mitolojisi ve antik yazarların notlarından anlaşıldığına göre
Greklerin Karadeniz kıyıları hakkında M.Ö. 8.yy. sonunda bilgi sahibi
oldukları görülmektedir.
M.Ö. 8. yy. sonunda Kafkaslar yoluyla Doğu Anadolu Bölgesi'ne giren
Kimmer'ler, Güney Karadeniz kıyılarında yaşayan halklar üzerinde büyük
etkiler bırakmışlardır. M.Ö. 7. yy'ın ilk çeyreğinde, Frig devletini
yıkan Kimmerlerden bir kol Karadeniz Bölgesi'ne yönelerek, Sinop'u
tahrip ederler; daha sonra bu bölge, Kimmerlerin ana yerleşme merkezi
olur. M.Ö. 6. yy. başında Kimmerler giderek güçlerini kaybederler.
Grekler, Amisos yöresine geldiklerinde Kızılırmak ile Terme arasında
yaşayan ve Beyaz Suriyeli yahut Kappadokialı adnı verdikleri bir halk
ile karşılaşırlar. Ancak yeterli yazılı belge olmadığından bu yörede
yaşayan halkın çok karışık olduğu kabul edilmektedir. Kızılırmak'ın
batısındaki bölgede Greklerin Paphlagonlar dediği halk yaşamakta,
Themiskyra'dan (Terme) doğuya doğru ise Amazonlar, Khalybler,
Tibarenoslar ve Mossynoikoslar adı verilen halk toplulukları
bulunmaktadır.
Antik kaynakların bildirdiğine göre Amisos, Greklerden önce kurulmuş
bir yerleşme idi. Amisos'un ilk adının Enete olduğu
bildirilmektedir.Daha sonra Miletos'lular tarafından bu yerleşme M.Ö.
6. yy. başında zapdedilerek kolonize edilir. M.Ö. 6. yy. ilk yansında
Kappadokialılar gelip Amisos'a yerleşirler. M.Ö. 6. yy. ortasında
Kappadokialı lider;Phokaialıların (Bugünkü Foça Şehri) Amisosta
yerleşmelerine izin verir. M.Ö. 437'de daha önce Atina'dan Sinop'a
gelenlerden bir grup Athenokles liderliğinde Amisos'a yerleşir ve adnı
Peiraieos olarak değiştirir. Amisos kentini kuran Grekler, diğer
kentlerde olduğu gibi cadde ve sokaklar, meydanlar, evler, tapınaklar,
dini ve sivil yapılar inşa etmiş kent meydanlarını heykellerle
süslemişlerdir.
M.Ö. 6. yy. ortalarında Persler'in Anadolu'yu egemenlikleri altına
alması sonucu Amisos'un da diğer Grek şehirleri gibi Pers'lere vergi
ödedikleri tahmin edilebilir. M.Ö. 4. yy. başlarında Amisos, Kappadokia
Satrabı Damates tarafından alınır ve böylece Pers egemenliği altına
girer. Büyük İskender'in M.Ö. 334'te Persler'i yenmesiyle Anadolu'daki
Pers egemenliği sona erer ve Amisos'a bagımsızlık verilir.
Büyük İskender'in ölümünden sonra iskender'in katibi Eumenes'e
Kappadokia ile Paphlagonia-Pontus satraplığı verilir. Eumenes'in
ölümünden sonra Kassandros M.Ö. 315'te Amisos'u kuşatır.Antigonos,
yeğeni Ptolemaios'u göndererek şehri kurtarır ve satraplığı tekrar
kurar.
Amisos M.Ö. 302'de Pontus Kralı Mithridates Kitistes zamanında Pontus
egemenliği altına girer. Pontus Kralı Mithridates II (255-220)
zamanında Amisos zaptolunur. Mithridates Filopator'un M.Ö. 120'de
öldürülmesi üzerine , karısı Laodikeia Stefan Gölü (Ladik gölü)
kenarında Laodikeia (Ladik) adlı yeni bir başkent kurdurur. Amisos,
Mithridates VI. (120-63) zamanında en parlak dönemini yaşar. Şehrin
yakınına ayrı surlarla Eupatoria adlı yeni bir mahalle yaptırır. Pontus
Krallığı ile Roma İmparatorluğu arasında uzun süren savaşlar süresinde,
Roma generallerinden Lucullus Amisos önüne gelince şehrin teslim
olmasını ister. Ancak Amisoslular bu teklifi rededer. Şehrin hücumla
zapt edilemeyeceğini gören Roma generali askerlerini Eupatoria
banliyösü etrafına toplayarak burayı ele geçirir. Banliyösü düşünce
Amisos tamamıyle kuşatılarak M.Ö. 71 sonbaharında ele geçer. İnsanlar
öldürülmüş, yağmalanan şehir harabe haline gelmiştir. Lucullus hayatta
kalanlara hürriyetlerini vererek şehrin yeniden yapılanması için emir
verir. Lucullus'tan sonra yerine geçen Pompeius M.Ö. 64 ilkbaharında
Amisos'a gelerek yeni düzenlemeler yapar. Amisos'a Saramene,
Gazelonitis, Themiskyra ve Sidene bölgeleri verilir.
Perş. Nis. 16, 2009 1:00 pm
